KOBIETY z rodziny OBERHARD: Zoja Iwanowna Oberhard – skradzione życie

Słowo wstępne:

Zoja Oberhard www.oberhard.com

Zoja Oberhard www.oberhard.com

W wielu poprzednich wpisach przy różnych okazjach przewijało się nazwisko Zoji Oberhard. Brak osobnego tekstu poświęconego  Zoji wynikał  z faktu braku udokumentowanych źródeł, także rodzinnych. Poniżej przedstawiamy to co wiemy o Zoji Iwanownej Oberhard z domu Anisimowa.  Należy bowiem do KOBIET RODZINY OBERHARD, chociaż Jej pojawienie się w naszej genealogii było nietypowe….

Drugie małżeństwo profesora Izydora Oberhard z młodszą o prawie 20 lat Zoją Iwanowną Anisimową należy do owianych tajemnicą wydarzeń w naszej rodzinie. Z oczywistych względów ( opisywani potomkowie Izydora to dzieci i wnuki z pierwszego związku z Klaudią Kałusowską) rodzinne przekazy na ten temat były fragmentaryczne, bo jakby na to nie patrzeć, ojciec porzucający swoją żonę i dzieci dla młodszej jest zawsze oceniany negatywnie. Z punktu widzenia genealogii, moralna ocena nie ma głębszego sensu.

Grób Irenki Oberhard. Zmienione imię.

Grób Irenki Oberhard. Zmienione imię.

Tym bardziej, że działo się to w państwie totalitarnym Stalina, i bez względu na osobiste postępki cała rodzina Oberhard padła ofiarą represji, podobnie jak miliony innych obywateli ZSRR. To niewiarygodne, ale system represyjny działał tak, że 9-o letnia córka Zoji  i Izydora występuje w spisie ofiar wojny jako: Iosifovna (nie po ojcu Izydorze jak to jest przyjęte w rosyjskim nazewnictwie a po Józefie – oczywiście Stalinie – wszak była córką wroga ludu).. Nie wystarczyło komunistom zamordować. Trzeba było ukraść całe Zycie.

Jeżeli ktoś zna losy, lub należy do rodziny Zoji Oberhard – prosimy o kontakt. (If anyone knows the fate, or belongs to the family Zoya Oberhard – please contact us.), (Если кто-нибудь знает о судьбе, или принадлежит к семейству Зои Oberhard – пожалуйста, свяжитесь с нам)

Nie ulega wątpliwości, że, losy Zoji Iwanownej należą do bardziej tragicznych, w historii rodziny OBERHARD.  Już sam fakt, że została skazana w procesie politycznym czynił z niej i jej bliskich, wroga ludu, co w czasach stalinowskich nie było propagandowym zwrotem, tylko sygnałem dla innych obywateli. Wskazówką, aby dla własnego dobra unikali kontaktów z oskarżoną i jej rodziną. Wcześniej,  romans i  małżeństwo młodej dziewczyny (Zoja ok. 20 lat)  ze starzejącym się znanym w środowisku naukowym profesorem ( Izydor 38 lat), spowodowały  ostracyzm rodzinny i towarzyski    ( Zoja, jakby na to nie patrzeć, rozbiła wieloletnie małżeństwo Izydora z Klaudią).

„Lecz wszystko to było niczym wobec 8 lat spędzonych przez Zoję Oberhard w obozie karnym w Kazachstanie, bez prawa kontaktu,  wobec straty małej córeczki i śmierci męża ( o czym dowiedziała się dopiero po wielu latach).  Rehabilitacja Zoji (podobnie jak Izydora) w 1959 roku, to tylko chichot historii. Dopracowany do perfekcji  radziecki system represji nie tylko mordował, ale kradł  ludziom życie: , zabierano tożsamość, łudzono nadzieją że bliscy żyją, wymazywano twarze z fotografii,  utajniano dokumenty i zmieniano w nich dane etc.   I jeżeli ktoś próbuje  usprawiedliwiać tamten okres, to w niczym nie ustępuje zbrodniarzom , których broni. …      Ale po kolei …”

 

Po kolei (czyli co udało się ustalić):

O małżonkach Izydorze i Klaudii Oberhard pisaliśmy (tutaj), (tutaj), (tutaj), (tutaj), (tutaj) i (tutaj)

W jednym z poprzednich tekstów, opisaliśmy to w ten sposób:

Irkuck ok. 1922r. Wielka miłość. www.oberhard.com

Irkuck ok. 1922r. Wielka miłość. www.oberhard.com

„Z wielkiej miłości która zapłonęła w Irkucku w 1917 roku, pozostało po przeprowadzce do Leningradu (1923r) : niewiele. Naukowa kariera Izydora Oberhard osłabiła więzi rodzinne. Częste wyjazdy, praca na uczelni i nocne pisanie artykułów naukowych ( a wszystko w jednopokojowym sublokatorskim mieszkaniu z zona i dwójka dzieci ) musiały doprowadzić do spięć i kryzysu. Być może wina leżała także po stronie Klaudii, która pracując na zmiany w aptece musiała prowadzić dom i wychowywać Aleksandra i Annę. Małżonkowie zamknięci w swoich własnych światach oddalali się od siebie coraz bardziej.

Gdy Izydor Oberhard, poznał studiującą na Uniwersytecie Leningradzkim Zoję Anisimową miał 38 lat. Rozwód jest kwestią czasu i w 1928 roku Izydor i Zoja stają na  ślubnym kobiercu. W genealogii rodzinnej pojawia się nowa osoba: Zoja Iwanowna Oberhard.

Klaudia Oberhard z dziecmi: Aleksandrem i Anna ( 1936 r. )

Klaudia Oberhard z dziecmi: Aleksandrem i Anna ( 1936 r. ). Po rozwodzie.

Cóż można dodać ?

Pierwsza żona, Klaudia  przeczuwała zbliżający się kres małżeństwa z Izydorem. W 1928 roku Klaudia miała 36 lat, a Zoja prawdopodobnie ok. 20 (nie znamy dokładnej daty urodzenia). W swoim pamiętniku, który Klaudia prowadziła od 1919 roku, opis dotyczący zagranicznej podróży męża po Europie jest chłodny i pozbawiony emocji (jakże różny od wpisów z poprzednich lat).  Starsza o prawie 20 lat Klaudia nie miała szans z młodszą rywalką. Wystarczy spojrzeć na zdjęcia. Wychowana w polskiej, katolickiej rodzinie zesłańca Cezarego Kałusowskiego (wg. XIX-o wiecznych zasad), gdzie mąż, żona i dzieci były świętością,  dalej ubierała się w czarne suknie (jak żony powstańców na znak żałoby), zapięte pod szyję (a były to już frywolne latach trzydzieste,)  ….Do tego całymi dniami   pracowała  w aptece, wychowywała dzieci, prowadziła dom  i po prostu była zmęczona… .

Mamy więc typowy związek: starzejącego się zapracowanego męża z zapracowaną  żoną (która go nie rozumie) i dwójką dzieci. Jest też i druga strona medalu: władza przychylnie patrzy na Izydora, który „bywa” w świecie,  a także otrzymuje propozycje nowych posad, w tym utworzenie katedry w Moskwie, praca w Instytucie Medycyny Eksperymentalnej, udziały w zjazdach…. Krótko mówiąc: robi karierę.

Zoja, irenka, Izydor - 1934 rok

Zoja, irenka, Izydor – 1936 rok

Nie wiemy, gdzie, ani kiedy dokładnie Izydor Oberhard, poznał i zakochał się w Zoji Anisimowej. Prawdopodobnie na uczelni, gdzie Zoja studiowała lub już pracowała. Przypuszczamy też że z wykształcenia była botanikiem, lub zootechnikiem ,ale pewności nie ma. Z psychologicznego punktu widzenia mógł to być  klasyczny układ uczuciowy : mistrz i uczennica, znany profesor i studentka, lub świeżo upieczona absolwentka. Tak czy inaczej starszy Pan zakochał się i  uczucie musiało być na tyle silne, że Izydor  zgodził się na rozwód z Kaludią, slub z Zoją i pozostawienie własnych dzieci z matką ( chociaż trzeba przyznać, że dbał o nie w miarę możliwości).

Pod koniec 1928 roku Izydor i Zoja biorą ślub. Oczywiście przedtem jest rozwód, ale w ZSRR w tamtych latach to tylko formalna zmiana w dokumentach. Świeżo poślubiona para bez problemu dostaje przydziałowe nowe mieszkanie (ul Zwierińska 2) w Leningradzie. Cztery lata później na świat przychodzi córka Irenka, w 1934 Izydor rozpoczyna prace na Uniwersytecie w Moskwie. Teraz wszyscy troje: Izdor, Zoja i Irenka mieszkają  w Moskwie (przy ulicy Spiridoniewskiej 24/1 m 17.).

Tam też zostają aresztowani. Oto rodzinny przekaz dotyczący samego aresztowania z wcześniej zamieszczonego wpisu (wg Aleksandra II – syna Izydora):

Są już trochę zmęczeni: to ich 9 aresztowanie dzisiaj, a jest dopiero 19.00. Mieszkańcy sąsiednich mieszkań nasłuchują przy drzwiach… U Oberhardów słychać szczęk zamka i otwieranie drzwi… Sąsiedzi oddychają z ulgą: „to nie do nas, to pod numer 17″. A tzw. pożyteczni idioci” pocieszają się: „pewnie słusznie go zamykają, w końcu jak człowiek jest niewinny to nie ma się czego obawiać.. „. Izydor zostaje wyprowadzony. W ręku trzyma torbę z kosmetykami i bielizną. Ot. taki zestaw przygotowany po powrocie z pierwszego aresztowania, który trzymał w szafce, w przedpokoju. Ludzie się uczą.

W mieszkaniu „pracują” jeszcze funkcjonariusze. Pod pozorem rewizji, kradzione są co cenniejsze rzeczy. Oczywiście są spisywane. „Zobacz, skrzypce” – mówi pierwszy czekista. „. „Stra-diva-rius”” literuje. „Wpiszemy skrzypce produkcji radzieckiej” proponuje drugi. Zoja nie oponuje. Stara się uspokoić płacząca córeczkę. ” Kiedy będę mogła odwiedzić męża ?” pyta. Czekiści nie odpowiadają. „Pomóżcie” prosi, wciskając im w dłonie pieniądze. Tamci uśmiechają się do siebie. „Może jutro, towarzyszko”. Na odchodnym czekiści zabierają jeszcze pierścionki z łazienki (” wpiszemy je do protokołu w biurze..”) i przywiezionego przez Izydora z Niemiec dla Irenki puchatego misia. „tez mam córkę” mruczy jeden z nich …”  28 września 1937

O aresztowaniach Izydora  i Jego dalszych losach, a także losach pozostałych członków rodziny OBERHARD pisaliśmy:  [ tutaj], [ tutaj], [ tutaj], [ tutaj],

Co stało się z Zoją Iwanowną Oberhard (Anisimową) ?

Po aresztowaniu męża, Zoja wielokrotnie była wzywana do NKWD i przesłuchiwana. Ostatecznie, po zamordowaniu Izydora ( o czym nie wiedziała), także na nią został wydany wyrok: ” 8 lat więzienia bez prawa korespondencji”.

Anna Karolina Oberhard r.1959 www.oberhard.com

Anna Karolina Oberhard r.1959 www.oberhard.com

Wspomina córka Izydora Oberhard – Anna Karolina:

«Мне было 13 лет, – рассказывает она, – когда я осталась без родителей. Мой отец Исидор Александрович Обергард, доктор медицинских aнаук, один из крупнейших русских учёных в области фармацевтики, был арестован в сентябре 1937 г., а мама, Зоя Ивановна Обергард, – в марте 1938 г. Моя младшая четырёхлетняя сестра была отправлена в детский дом для детей «врагов народа». Я ничего не знала о судьбе моих близких вплоть до их реабилитации в 1959 г., когда мне стало известно, что отец по приговору военного трибунала Московского ВО расстрелян 11 марта 1938 г. Мама после тюремного заключения отбывала ссылку без права переписки. Сестра погибла в 1942 г. 22 года я считалась дочерью «врага народа».

Izydor z synem Aleksandrem. Leningrad 1925r.

Izydor z synem Aleksandrem. Leningrad 1925r.

За полгода до войны были учебные военные тревоги. Мальчиков учили военному делу, а девочек – работе медицинских сестёр. Когда началась война, мне только исполнилось 17 лет. Приходилось копать противотанковые рвы, а с неба нас обстреливали самолёты. В Ленинграде я дежурила в госпитале. Разбирала завалы после бомбёжек. Все, начиная с 14 лет, были задействованы в работе, все старались для фронта».

Tłumaczenie (polski):

„Miałam 13 lat – powiedziała – kiedy został pozostawiona rodziców. Ojciec Izydor A. Obergard, MD, jeden z czołowych rosyjskich naukowców w dziedzinie farmaceutyków, został aresztowany we wrześniu 1937 roku, a jego żona, Zoya Oberhard – w marcu 1938 roku .Moja czteroletnia młodsza siostra (Irenka )  została wysłana do domu dziecka dla dzieci „wrogów ludu”. Nie wiedziałam nic o losie moich krewnych aż do ich rehabilitacji w 1959 roku, kiedy dowiedziałam się, że ojciec przez werdyktu trybunału wojskowego w Moskwie VO został zastrzelony 11 marca 1938, o Zoji w więzieniu nic wiedziałam – był zakaz korespondencji . Moja siostra zmarła w 1942 i została uznana za córkę „wroga ludu”. Ja przez 22 lata miałam etykietę córki wroga narodu i przez 22 lata nie znałam losów Ojca i Zoji.

Sześć miesięcy przed wojną były szkolenia (alert) wojskowej. Chłopców uczono nauk wojskowych, a dziewczęta – pracę pielęgniarek. Kiedy zaczęła się wojna, miałem zaledwie 17 lat. Musieliśa  kopać rowy przeciwpancerne, …. W Leningradzie, miałam dyżur w szpitalu. Usuwaliśmy gruz po bombardowaniu. Wszyscy w wieku od 14 lat, byli zaangażowani w pracę. „

 

Translation (ENGLISH):

„I had 13 years – she said – when he was left to parents. Father Isidore A. Obergard, MD, one of the leading Russian scientists in the field of pharmaceuticals, was arrested in September 1937 and his wife, Zoya Obergard – in March 1938, a four-year .Moja younger sister (Irene) was sent to an orphanage for children of „enemies of the people.” I did not know anything about the fate of my relatives until their rehabilitation in 1959, when he learned that his father was the verdict of the tribunal military in Moscow VO shot March 11, 1938, by Zoya in the prison I knew nothing – a ban on correspondence. My sister died in 1942 and was regarded as the daughter of an „enemy of the people.” I am 22 years I label the daughter of an enemy nation.

Six months before the war were training (alert) military. Boys were taught military science and the girls – the work of nurses. When the war started, I was only 17 years old. We had to dig antitank ditches, …. In Leningrad, I was on duty at the hospital. We cleaned up the debris after the bombing. Everyone from the age of 14 years, were involved in the work.. „

Irenka Oberhard. Wróg ludu. www.oberhard.com

Irenka Oberhard. Wróg ludu. www.oberhard.com

Jak wiadomo z poprzednich wpisów Irenka i Klaudia zginęły w czasie ewakuacji Leningradu w 1942 roku.

 Zoja trafiła do obozu w Kazachstanie na 8 długich lat. Nie podejmujemy się opisać, co czuła gdy jej kilkuletnia córka trafiła do domu dziecka, a mąż został zamordowany przez NKWD. Co przeżyła w obozie przez 8 lat, pozbawiona elementarnych praw i informacji o rodzinie. Zainteresowanych odsyłamy do książek o gułagach, gdzie opisywany jest komunistyczny system reedukacji i karania. Mówimy o atrakcyjnej 30 letniej kobiecie w radzieckim obozie karnym o zaostrzonym rygorze, gdzie komendant mógł bez sądu przedłużyć wyrok o 5 lat (!) i gdzie ponad  połowa więźniów umierała z głodu i wycieńczenia.

Z tego co wiemy – przeżyła. Dopiero po powrocie z obozu (1945) Zoja dowiedziała się o śmierci córeczki Irenki. Wróciła po wojnie do Moskwy. O śmierci Izydora władze oficjalnie poinformowały w 1959 roku i mimo że rodzina wcześniej podejrzewała że nie żyje, to wszyscy łudzili się nadzieją.

Izydor Oberhard w wieku ok 46 lat. www.programs4u.com

Izydor Oberhard w wieku ok 46 lat. www.programs4u.com

Fragmentaryczne informacje sugerują, że prawdopodobnie wyszła ponownie za mąż za kogoś o nazwisku  (ямушко ?, Янушко) i imieniu Paweł (павел). Przeniosła się do Leningradu (Petersburg), by być blisko grobu swojej córki Irenki. Zoja zmarła ok. 1972 roku.  Nie miała więcej dzieci.

Oto cała historia. W latach 70-ych XX wieku przyjechała do Warszawy na zjazd Geologów krewna Zoji Oberhard. Rozmawiała o dalszych losach żony Izydora z jego synem Aleksandrem II. Niestety, nie znamy treści tej rozmowy.

Jeżeli ktoś zna losy, lub należy do rodziny Zoji Oberhard – prosimy o kontakt. (If anyone knows the fate, or belongs to the family Zoya Oberhard – please contact us.), (Если кто-нибудь знает о судьбе, или принадлежит к семейству Зои Oberhard – пожалуйста, свяжитесь с нами.).

W innych wpisach, można przeczytać dalszych losach rodziny Oberhard

Szczęśliwym zrządzeniem losu, Klaudia Kałusowska uniknęła bezpośrednich represji. Dla walczących o władzę komunistów była „nikim”. Tym bardziej, że minęło wiele lat od rozwodu z Izydorem. Ot, zwykła aptekarka w lokalnej aptece, wychowująca dwójkę dzieci. Jak pisaliśmy poprzednio, Aleksander II został wyrzucony po pierwszym roku z uczelni medycznej w Moskwie (przemieszkiwał u ojca i Zoji – stąd znamy relację z aresztowania) i wysłany do pracy w Kazachstanie, a Anna Karolina skierowana na reedukację poprzez pracę. Na szczęście  mogła mieszkać z matką. Umieszczona w domu dziecka Irenka mogła z czasem odwiedzać Klaudię, a ta dokarmiała  i opiekowała się nią na ile to było możliwe.

KOBIETY z rodziny OBERHARD: Irenka (1933 – 1942) – łzy dziecka. Bez przebaczenia.

” Są wydarzenia których nie można usprawiedliwić w zaden sposób, a skala cierpienia jakie te wydarzenia niosą jest poza możliwością opisu.

Irena Oberhard 1933 - 1942

Irena Oberhard 1933 – 1942

To ból, męczeństwo i krzywda małego, bezbronnego dziecka, niewinnego w swoim dzieciństwie. Żadne argumenty, żale i rehabilitacje, żadna idea i żadna najsprawiedliwsza wojna nie zmażą winy tych, którzy spowodowali ból i cierpienie kilkuletniej dziewczynki, której odebrano rodziców, a następnie zamordowano w czasie ewakuacji Leningradu w 1942 roku.”

O małżonkach Izydorze i Klaudii Oberhard pisaliśmy (tutaj), (tutaj), (tutaj), (tutaj), (tutaj)

Irkuck 1923 - rodzina OBERHARD

Irkuck 1923 – rodzina OBERHARD

Z wielkiej miłości która zapłonęła w Irkucku w 1917 roku, pozostało po przeprowadzce do Leningradu (1923r) : niewiele. Naukowa kariera Izydora Oberhard osłabiła więzi rodzinne. Częste wyjazdy, praca na uczelni i nocne pisanie artykułów naukowych ( a wszystko w jednopokojowym sublokatorskim mieszkaniu z zona i dwójka dzieci ) musiały doprowadzić do spięć i kryzysu. Być może wina leżała także po stronie Klaudii, która pracując na zmiany w aptece musiała prowadzić dom i wychowywać Aleksandra i Annę. Małżonkowie zamknięci w swoich własnych światach oddalali się od siebie coraz bardziej.

Gdy Izydor Oberhard, poznaje studiująca na Uniwersytecie Leningradzkim Zoję Anisimową ma 38 lat. Rozwód jest kwestią czasu i w 1928 roku Izydor i Zoja stają na slubnym kobiercu. W genealogii rodzinnej pojawia się nowa osoba: Zoja Iwanowna Oberhard.

Zoja, irenka, Izydor - 1934 rok

Zoja, irenka, Izydor – 1934 rok

Małżonkowie zamieszkują pod nowym leningradzkim  adresem przy ulicy Zwierinskiej 2. Dzieci Izydora z pierwszego małżeństwa z Klaudią zostają z matką, ale często przemieszkują także u ojca ( w każdym razie tak się dzieje do 1934 – gdy Izydor podejmuje prace na Moskiewskim Uniwersytecie.)

W 1933 roku Zoji i Izydorowi urodziła się córka, której na (cześć siostry Izydora) nadali imię Irena.

Od początku lat 30-ych XIX wieku w ZSRR szaleje terror, będący wynikiem walki o władzę. Fikcyjne procesy są na porządku dziennym, prowokacje, zabójstwa polityczne, przesłuchania NKWD, krótko mówiąc użyty został cały arsenał władzy totalitarnej.

W 1928 roku Izydor odbywa podróż służbowa min. do Niemiec, po drodze odwiedzając żyjąca w Polsce siostrę Irenę. Już wtedy jest obserwowany i prawdopodobnie wtedy ktoś z NKWD zakłada teczkę dotyczącą „lojalności i możliwości kontaktów Izydora Oberhard z obywatelami obcych państw”

Pierwsze aresztowaniw Izydora Oberhard

Pierwsze aresztowanie Izydora Oberhard

W 1931 rok Izydor Oberhard zostaje ( wraz z innymi uczonymi) zatrzymany przez NKWD, ale po interwencji Pawłowa u Mołotowa, zwolnieni.

Nowe awanse zagłuszają instynkt samozachowawczy Izydora.

W 1934 roku wyjeżdża do Moskwy, tworzy i obejmuje katedrę chemii na wydziale farmacji, współredaguje wielka encyklopedie medyczna, zgłasza cały szereg patentów, pisze książki i podręczniki naukowe……

Swastyka buddyjska (ok 1300 roku)

Swastyka buddyjska (ok 1300 roku). Azjatycki symbol szczęścia

W 1936 roku wraz z rodziną spędza wakacje w kurorcie w Azji i przywozi stamtąd lustro, które wiesza w przedpokoju. W dolnej części ramy jest swastyka – azjatycki symbol szczęścia i pomyślności (zawłaszczony przez Niemców jako symbol faszyzmu). Zoja zakleja swastykę plastrem. Przez mieszkanie nowej rodziny Oberhard  przewijają się dziesiątki naukowców i studentów. Pewnego wieczora, Zoja zauważa, ze plaster został odlepiony, a godzinę później do mieszkania dobija się NKWD i aresztują Zoję i Izydora pod zarzutem szpiegostwa i sprzyjania Niemcom. Zrozpaczona 3 lenia Irenka zostaje przewiezione do specjalnego domu dziecka ” dla dzieci wrogów ludu”.

Rehabilitacja: Izydor Oberhard

Rehabilitacja: Izydor Oberhard

Ponieważ akurat trwa czystka i sprowokowany tzw. proces Kirowa – sprawa Izydora i Zoji zostaje dołączona do procesu. Mimo gróźb ze strony NKWD że Irenka zostanie zabita, Izydor nie przyznaje się, wierząc że ” to tylko pomyłka i sprawiedliwość zwycięży „. Małżonkowie zostają skazani w 1937 roku, a w marcu 1938 Izydor Oberhard zostaje zamordowany w więziennym korytarzu. Zoja trafia do obozu/więzienia (marzec 1938r). Dodatkową karą było pozbawienie praw do korespondencji. Córka Izydora z pierwszego małżeństwa dopiero po 21 latach dowiaduje się o śmierci ojca.

Trudno sobie wyobrazić, co przeżywali rodzice kilkuletniej dziewczynki o której losie nic nie wiedzieli i co czuło dziecko pozbawione kontaktu z rodzicami żyjące w pól więziennym rygorze z etykietą „dziecka wrogów ludu”. System opierał się na indoktrynacji i życia w kolektywie jako czymś lepszym niż rodzina. Dzieci z sierocińca pracowały od najwcześniejszych lat. Myły naczynia i sprzątały dziedziniec w wieku do lat czterech, pracowały na polach kołchozów od siódmego roku życia, a gdy osiągnęły jedenasty rok życia, wysyłane były do pracy w fabryce. Wpajano im kult czynu Pavlika Morozova – gdzie denuncjacja była najwyższym dobrem.

Rozkaz nr 00486 NKWD (pełna nazwa: Rozkaz Operacyjny Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR nr 00486 z dnia 15 sierpnia 1937 roku) instruował funkcjonariuszy aparatu nacisku o konieczności stosowania represji politycznych wobec współmałżonków wrogów ludu, zwanych także „zdrajcami Ojczyzny, członkami prawicowo-trockistowskich organizacji szpiegowsko-dywersyjnych zaliczanych – zgodnie z rozkazem nr 00447 NKWD do pierwszej i drugiej kategorii (przestępców politycznych) począwszy od dnia 1 sierpnia 1936”. Rozkaz został podpisany przez Nikołaja Jeżowa szefa NKWD i Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB).

Wprawdzie preambuła rozkazu wymieniała jedynie współmałżonków, szczegółowa instrukcja wymieniała także „niebezpieczne socjalnie dzieci w wieku powyżej 15 lat” oraz dzieci poniżej 15 roku życia. Stąd rozkaz ten był nazywany Rozkazem o członkach rodzin zdrajców Ojczyzny (Приказ о ЧСИР (членах семей изменников Родины)).

W 1939 roku, po śmierci Izydora, jego pierwszej zonie Klaudii udało się uzyskać opiekę prawną nad Irenką i zabrać ją do swojego mieszkania w Leningradzie.

Klaudia Oberhard z dziecmi: Aleksandrem i Anna ( 1936 r. )

Klaudia Oberhard z dziecmi: Aleksandrem i Anna ( 1936 r. )

Wojna totalna pomiędzy Niemcami i ZSRR, gdzie codziennie ginęły dziesiątki tysięcy żołnierzy i niepoliczalne ilości cywilów, osiągnęła apogeum w czasie blokady Leningradu. Horror jakiego doświadczyli mieszkańcy, łącznie z kanibalizmem był opisywany w setkach publikacji. Świadkiem tego wszystkiego była także kilkuletnia Irenka

10 kwietnia 1942 roku podczas próby ewakuacji przez zamarznięte jeszcze jezioro Ładoga niemiecki lotnik zrzucił bombę na jadącą kolumnę samochodów. Zginęły wtedy Klaudia i mająca 9 lat Irenka Oberhard. Z drugiej strony jeziora czekał na przyjazd matki i przyrodniej siostry Aleksander Oberhard.

Grób Irenki Oberhard.

Grób Irenki Oberhard.

Nie ma grobu Izydora Oberhard pochowanego w zbiorowej mogile pod jakimś statystycznym numerem. Nie ma grobu Klaudii Oberhard. Jedynie Irenka Oberhard spoczywa na cmentarzu w Leningradzie (Petersburg) samotna jak zawsze.

„Gdzieś żyją, lub żyli ludzie dumni ze swojego życiorysu. Ludzie przeklęci.

 Byli funkcjonariusze NKWD prężący się przed lustrem z medalami na piersi otrzymanymi za wyniki w śledztwie Izydora i Zoji Oberhard, niemiecki lotnik, który zrzucił bombę na samochód pełen cywilów, rodziny animatorów tych wydarzeń dumni ze swoich przodków. Wreszcie tzw. wychowawcy specjalnego domu dziecka dla ” dzieci wrogów ludu”, którzy karali biciem i zabieraniem jedzenia zapłakanego malucha  za najmniejsze przewinienie.”

Na ich rękach jest krew Irenki Oberhard, małej dziewczynki której całe krótkie życie było pełne cierpienia krzywdy i strachu. 

 

 

Aleksander OBERHARD II – dzieciństwo i młodość ( do 1942 roku )

Aleksander OBERHARD II – syn Klaudii i Izydora – polskich zesłańców – urodził się w Irkucku 1 stycznia 1919 roku.
Trwająca od 2 lat wojna domowa w Rosji odbijała się dość nikłym echem w samym Irkucku. Miasto którego większość stanowili zesłancy i ich rodziny rozwijało się prężnie. Paradoksalnie status zesłańca jako buntownika przeciwko Rosji (carskiej) zmienił się. Dla nowej władzy byli to już nie buntownicy, a ludzie którzy walczyli z carskim wyzyskiem.
Dodajmy ludzie jak na tamte czasy wykształceni w przeciwieństwie do nowej robotniczej, rewolucyjnej władzy.

Irkuck 1923 - rodzina OBERHARD

Irkuck 1923 – rodzina OBERHARD

Pierworodny syn Klaudii i Izydora miał szczęśliwe dzieciństwo – tak przynajmniej opisuje je Klaudia w swoim
pamiętniku. Jako osoba na utrzymaniu męża, Klaudia mogła poświęcić wiele czasu na wychowanie i edukację syna. Zabierała go na publiczne koncerty (gdzie grywał na skrzypcach Izydor), do teatru i kina. Sama uczyła go języka polskiego, polskiej historii, czytała polskie książki. Wakacje maly Aleksander spędzał u krewnych poza Irkuckiem, w bajkowej scenerii dzikiej przyrody, niezniszczonej jeszcze przez cywilizację.
W 1923 roku rodzina OBERHARD przeniosła się do Leningradu. Małego chłopca zachwyciło nowe miejsce. Ulice pełne samochodów, elektryczne tramwaje, ruch i wreszcie rozmach z jakim żyli mieszkańcy metropolii szybko wyparło wspomnienia o urokliwym Irkucku.

Leningrad 1938 - rodzina OBERHARD

Leningrad 1928 – rodzina OBERHARD (Klaudia, Anna, Aleksander II, Izydor, ?)

Nie tylko Aleksandrowi nowy świat zawrócił w głowie. W 1928 roku Izydor rozwiódł się z Klaudią i wiekszość czasu przebywał w Moskiwie. W 1938 roku został zamordowany przez NKWD podczas prowadzenia na przesłuchanie za zdrade narodu radzieckiego.

W 1937 roku Aleksander zdał maturę i został studentem I roku Akademii Medycznej w Moskwie. Po śmierci ojca (1938) , został uznany za „syna wroga ludu” i wyrzucony z uczelni. Dostał też przydział pracy – „kopalnia złota wKazachstanie: kierowca”.

Aleksander II Oberhard 1935r Leningrad

Aleksander II Oberhard 1935r Leningrad

Trafił do bazy transportowej i jego pierwszym zadaniem było złożyć samochod do transportu złota. Auta przychodziły w formie paczek: silnik, śruby, tylny most, koła i inne metalowe elementy. Takie rzeczy jak kabina, skrzynia wykonywali kierowcy we własnym zakresie z drzewa. Silnik był na tzw. „gaz drzewny”, czyli wodór, metan itd. otrzymywany z zagazowanego drzewa, którego wkoło było pod dostatkiem. Do 1941 roku Aleksander woził złoto w wielkich konwojach złożonych z setek ciężarówek. Podróz w jedną stronę trwala około 3 dni – bez postojów. Baza transportowa mieściła się na totalnym zadupiu, aprowizacja była znikoma, jedynie co dostarczano regularnie, to beczki z wodą kolońską, którą pito przy byle okazji, zakąszając czym popadnie. Chociaż nie był to typowy obóz pracy ogrodzony drutami i tak nie było gdzie uciekać. Wkoło setki kilometrów zabójczej tajgi. W samej bazie transportowej, oprócz pracy ponad siły, choroby: malaria i szkorbut, których doświadczył także Aleksander II.

 

Aleksander II Oberhard 1938r Moskwa

Aleksander II Oberhard 1938r Moskwa

22 czerwca 1941 roku Niemcy napadły na ZSRR. Aleksander, jak wielu innych, zgłosił sie do punktu mobilizacyjnego, ale uznano że jako syn wroga ludu nie jest godny zginąć za Stalina.

„W 1941 roku wrócił do Leningradu, do Klaudii, która opiekowała się zabraną z domu dziecka córką Izydora: Irenką. W czasi blokady Leningradu, woził zapasy żywności poprzez zamarźnięte jezioro Ładoga. Jako cywilny ochotnik – nawet wtedy w tak dramatycznej sytuacji – Armia Czerwona dalej traktowała go jako wroga ludu. 10 kwietnia 1942 roku czekał po drugiej stronie jeziora na mająca przybyć w transporcie ewakuacyjnym swoją matkę Klaudię i przyrodnią siostrę. Nie spotkali się już. Niemiecka bomba trafiła w ciężarówke wiozącą cywilów – mimo oznaczenia czerwonego krzyża.”

Izydor OBERHARD i Klaudia KAŁUSOWSKA – miłość na końcu swiata w Irkucku. (1892 – 1923).

Irkuck, przełom XIX i XX wieku….. Świat przypominajacy pionierskie czasy na Dzikim Zachodzie.

Pamietnik Klaudii Oberhard -Irkuck

Pamietnik Klaudii Oberhard -Irkuck

Z jednej strony nowi, zsyłani przez carat Polacy, z drugiej tysiące awanturników, dezerterów, poszukiwaczy złota, wiecznie pijani ruscy żołnierze mający pilnować porządku na peryferiach mocarstwa, dla których owa służba była karą i przekleństwem.
W tym tyglu powoli wyłaniało sie nowe pokolenie – dzieci zesłańców, które nigdy nie widziały ojczyzny rodziców, ale żyło zgodnie z polską tradycją. Wśród zesłańców było bowiem bardzo wielu ludzi wykształconych, którzy rozumieli, że jedynym sposobem przetrwania jest kultywowanie własnego dziedzictwa. Rewolucja w 1917 roku, paradoksalnie, pomogła tej grupie społecznej. Nowa władza potrzebowała nowych ludzi, zwłaszcza wykształconych dla unikniecia niepokojów społecznych po wyeliminowaniu starej, carskiej kadry.

Klaudia Oberhard (Kalusowska) - 1914r.

Klaudia Oberhard (Kalusowska) – 1914r.

Izydor Oberhard 1922

Izydor Oberhard 1922

Ona – córka powstańca styczniowego Cezarego Kałusowskiego, urodzona w Irkucku. Zakochana w Polsce, której nigdy nie widziała, a którą znała z opowieści, wychowana w środowisku innych, zesłanych jak jej ojciec Polaków. Dorastajaca panna zaczytana w polskiej literaturze oczekiwała na swojego Kmicica czy Skrzetuskiego, który przybedzie do niej własnie tu, do Irkucka na „końcu świata”…
On – rodowity „lwowiak” z zamożnej aptekarskiej rodziny, wykształcony, z dyplomami uniwersyteckimi farmacji i filozofii, działacz polityczny, legionista Piłsudkiego i bohater I Brygady trafił do obozu po wzięciu do niewoli po bitwie pod Marcinkowicami i w 1915 roku zostal zesłany do guberni jenisejskiej. W nagrodę za opanowanie epidemii w obozie – dostaje pozwolenie na osiedlenie sie w Irkucku.Tak więc drogi Klaudii i Izydora zeszły się i w 1917 roku wzięli ślub. Ona – miała swojego bohatera, On mial wreszcie po latach tułaczki i niebezpieczeństw: miłość, bezpieczny kąt, stabilne zajęcie – cały mieszczanski pakiet o jakim marzą wojownicy ratujacy świat… A apteka prowadzona przez Klaudie zyskała fachowca farmaceutę.Do 1923 roku – wyjazdu z Irkucka do Leningradu całej rodziny, Oberhardowie – stanowią szczęsliwą rodzinę. Miłość do małzonka i dziecka wydaje sie niwelować całkowicie róznice: charakteru, wykształcenia, światopogladu i wizji życia rodzinnego. Klaudia akceptuje ograniczenia wynikające z awansu społecznego Izydora, tym łatwiej, że związane jest to z poprawą bytu całej rodziny: nowe mieszkania, wieksze pieniądze, prestiż ….

Klaudia, Aleksander, Izydor 1920r.

Klaudia, Aleksander, Izydor 1920r.

Od urodzin syna Aleksandra, Klaudia prowadzi pamiętnik – stąd wiemy co się działo w tamtym czasie. Izydor robi oszałamiajaca karierę – staje się postacią znaną. Zostaje profesorem na Uniwersytecie Irkuckim. Publikuje prace naukowe w dziedzinie biochemii i filozofii, prowadzi samodzielne badania docierając aż nad Morze Japońskie. Władza radziecka jest łaskawa – potrzebuje sukcesów a w raportach dobrze prezentuje sie tzw. nowa inteligencja.

Izydor, Aleksander, Klaudia 1922 - ostatnie szczesliwe lata. Irkuck

Izydor, Aleksander, Klaudia 1922 – ostatnie szczesliwe lata. Irkuck

Świat Klaudii – „dziewczyny z sąsiedztwa” staje się dla niej coraz bardziej obcy. Śmietanka towarzyska Irkucka: profesorowie, komisarze, pisarze, rozwijają wizję nowego społeczeństaw i świata. Nikt już nie pyta: „a co z Polską ?”.  Na fotce – „post rewolucyjny” strój Izydora, także świadczy o zmianie jego usposobienia. Nie zapominajmy, że mówimy o autentycznym, uznanym  naukowcu publikującym naukowe artykuły także w prasie zagranicznej…

 

Izydor z synem Aleksandrem w 1928 roku (Leningrad)

Izydor z synem Aleksandrem w 1928 roku (Leningrad)

W 1923 roku, o Izydorze było na tyle głosno, że zaproponowano mu pracę w Leningradzie – w katedrze Iwana Pawłowa – znanego fizjologa badającego u zwierząt tzw. „odruch Pawłowa”.Na poczatek władza przydzieliła im pokój w kamienicy ze wspólną kuchnią i toaletą. Klaudia dostała posadę kierowniczki państwowej apteki. Jednak życie w wielkim mieście – w tamtym czasie –  niosło ze sobą o wiele więcej zagrożeń dla rodziny Oberhard niż ktokolwiek mógł sie spodziewac…

Izydorze Gustawie Oberhard można przeczytać  (tutaj),  (tutaj),  (tutaj) (tutaj),  (tutaj) (tutaj),  (tutaj)

Kobiety z rodziny OBERHARD: Anna Karolina Oberhard Griczkow – „córeczka tatusia”.

„Przegladając stare dokumenty własnej rodziny, jest się w sytuacji odmiennej od obiektywnego historyka badajacego przeszłość. Każde zdarzenie ma swój własny KONTEKST i punkt odniesienia: EMPATIĘ. Czytając pamiętnik pisany przez Klaudię Oberhard, dostrzegamy, że suchy zbiór faktów jest tylko tłem: ważne jest nie tylko co pisze, ale JAK pisze.

Anna Karolina Oberhard Griszkow 1959

Anna Karolina Oberhard Griczkow 1959

Pamiętnik prowadzony był 10 lat, wiec bez problemu mozna dostrzec emocje , jakie towarzyszyły autorowi podczas  pisania. Z czasem radość młodej matki i żony zanika, dziennik zaczyna przypominać faktografię. Fakt narodzin córki kwituje jednym zdaniem ” 16 czerwca urodziała sie Anna Karolina”. Koniec kropka.  Pozornie dziwne. Ale z perspektywy kobiety przeniesionej z prowincji do wielkiego miasta, rozczarowanej, oddzielonej od przyjaciół i znajomych,  profesorskiej kariery męża, łaczenia wielogodzinnej pracy w państwowej aptece z wychowaniem dzieci i rozpadajacego sie małżeństwa – staje się zrozumiałe.

2013 - spotkanie w domu kombatanta

2013 – spotkanie w domu kombatanta

Mówimy o latach dwudziestych ZSRR, latach terroru, głodu i eleiminowania tzw. 'wrogów ludu’ – którym mógł być kazdy…..  Na pierwszy rzut oka banalny życiorys Anny Karoliny, którym pewnie nie zainteresował by sie żaden badacz, pod płaszczem codzienności (mąż, dzieci, wnuki ) przedstawia kobietę dla której pasją było wywalczenie sprawiedliwości i ochrona tego, co dla  ludzi jest najwazniejsze: własna przeszłość, obraz dzieciństwa i tradycja z której sie wyrosło. Własne dziedzictwo. Oprócz pamiętnika Klaudii Oberhard, zachowała sie wieloletnia korespondencja pomiędzy Anną Karoliną, a jej bratem Aleksandrem – dokumenty te stały sie podstawą niniejszego wpisu.”

Pamietnik Klaudii Oberhard - wyjazd z Irkucka

Pamietnik Klaudii Oberhard – wyjazd z Irkucka 1923. Przedtem spędzili wakacje u Stanisława Woszczerowicza w Czeremchowie – wuja  Aleksandra Oberhard.

Anna Karolina Oberhard Griszkow 1961

Anna Karolina Oberhard Griczkow 1961. Anna, Aleksander, Fiodor, Michał

30 października 1923 roku rodzina OBERHARD przeniosła się na stałe z Irkucka do Leningradu (Piotrogród, Petersburg) . Podróż trwała 10 dni.  16.06.1924 roku urodziła się Anna Karolina Oberhard. Młodsza od swojego brata Aleksandra była ostatnią nadzieją rozpadajacego się małzeństwa Oberhard na kontynuacje związku. W 1928 roku Izydor rozwiódł sie i poślubił Zoje Anisimową. Perspektywa z jakiej patrza dzieci na swoich rodziców jest zawsze subiektywna i w efekcie, Anna Karolina była „ukochaną córeczka tatusia”, podczas gdy Aleksander czuł do ojca żal i uczuciowo zwiazany był z Kaludią. Faktem jest, że to własnie Anna Karolina Oberhard przez całe swoje zycie robiła wszystko, aby doprowadzic do REHABILITACJI rozstrzelanego  w 1938 roku Izydora. W czasie oblęzenia (1941 – 1944 ) Leningradu, Anna była jedyną osobą z rodziny Oberhard, ktora przeżyła ewakuację. Jej matka i przyrodnia siostra Irena – zginęły (1942 r. ).Po wojnie w 1946 w Astrachaniu roku Anna Karolina wyszła za Michała Griczkowa.

Anna Oberhard Griszkow 1996r.

Anna Karolina Oberhard Griczkow 1996r.

Mieli 2 synów: Aleksandra i Fiodora. W 1979 roku przeszła na emeryturę. Doczekała sie wnuków. Po wojnie tylko raz spotkała się ze swoim bratem Aleksandrem w latach 60-ych XX wieku.

” Po smierci Stalina, rozpoczęło sie w Zwiazku Radzieckim rozliczanie przeszłości. Pisma i podania, które Anna Karolina Oberhard pisała w sprawie Izydora przestały wedrować do ministerialnego radzieckiego kosza.

Rehabilitacja: Izydor Oberhard

Rehabilitacja: Izydor Oberhard

W 1959 roku otrzymała pismo o rehabilitacji, zasłużonego obywatela i naukowca Izydora Oberhard. Otrzymała tez odszkodowania w „astronomicznej” kwocie 1900 rubli ( ok. 200 $ ) za zarekwirowane mieszkanie, oryginalne skrzypce Stradivarius ( XVIII wiek ), meble, biżuterie etc.”

Podziekowanie od gubernatora (MEMORIAL)

Podziekowanie od gubernatora (MEMORIAL)

Anna Karolina Oberhard (Griczkow) to aktywna działaczka stowarzyszenia MEMORIAL. W 2008 roku otrzymała podziękowanie od gubernatora.

Izydorze Gustawie Oberhard można przeczytać  (tutaj),  (tutaj),  (tutaj) (tutaj),  (tutaj) (tutaj),  (tutaj)

KOBIETY z rodziny OBERHARD: Klaudia Oberhard z d. Kałusowska – rodzina i patriotyzm.

Pamiętnik Klaudii Oberhard - archiwa rodzinne ( 1919 r. )

Pamiętnik Klaudii Oberhard – archiwa rodzinne ( 1919 r. )

Począwszy od XVIII wieku władze carskie masowo zsyłaly Polaków ( zabór rosyjski ) na
Syberię, a więc min. w rejony dzisiejszego obwodu Irkuckiego, rzeki Amur i jeziora Bajkał.
Każde nieudane powstanie ( Listopadowe, czy Styczniowe ), powodowało masowy napływ w te rejony polskich obywateli. W efekcie, pod koniec XIX wieku Irkuck i sasiadujące z nim tereny stały się prawdziwa Małą Polską, gdzie wszyscy mówili w ojczystym języku, pielęgnowali polską tradycję, kulturę i religię. Rodziły się umierały kolejne pokolenia Polaków, które nigdy nie zobaczyły kraju swoich ojców, ale marzyły o Polsce i wierzyły, że tam właśnie jest ich Ojczyzna.

Klaudia Oberhard ( Kałusowska )

Klaudia Oberhard ( Kałusowska )

Klaudia OBERHARD urodziła sie 29 kwietnia 1892 roku. Ojciec: Cezary Kałusowski, zesłany za udział w powstaniu styczniowym, matka: Anna Kałusowska (Judin). Typowo polski dom, gdzie wszyscy mówili po polsku, czytali polskie książki i żyli zgodnie z polska tradycją. Możemy sie domyślać jak wyglądalo dzieciństwo i młodość Klaudii. Z dokumentów znajdujących się w rodzinnym archiwum wynika, że bezbłednie mówiła po polsku, znała ojczystą literaturę i sztukę i była doskonale wykształcona ( była z zawodu farmaceutką ).

Od śmierci ojca,  Cezarego Kałusowskiego w 1909 roku,   prowadziła wraz z siostrą rodzinną
aptekę w Irkucku. W 1917 roku wychodzi za mąż za Izydora Oberhard zesłanego legionisty z I Brygady Piłsudskiego. W 1919 na świat przychodzi ich syn Aleksander, a w 1924 córka Anna.

Izydor i Klaudia Oberhard

Izydor Klaudia i syn Aleksander Oberhard – Irkuck 1922

W roku 1923 Klaudia z rodziną wyjeżdża do Piotrogrodu ( Leningrad, Petersburg ) – co
związane jest z karierą męża. Wydaje się, że rok 1923 to punkt zwrotny w życiu Klaudii.
Swojski Irkuck, rodzina, przyjaciele – wszystko nagle stało się przeszłością dla dziewczyny z prowincji. Obce, nieprzyjazne, bezduszne miasto, w którym się znalazła, okazało się zabójcze dla jej związku z Izydorem. To zdecydowanie nie były jej klimaty… Musiła bardzo przeżyć rozwód z mężem w 1928 r. i jego ponowne małżeństwo z dwudziestolatką. Zgodnie z ówczesnymi normami dzieci zostały z matką. Klaudia pracowala w państwowej aptece, wszyscy

Klaudia Oberhard z dziecmi: Aleksandrem i Anna ( 1936 r. )

Klaudia Oberhard z dziecmi: Aleksandrem i Anna ( 1936 r. )

troje mieszkali w jednym pokoju, podobnie jak inne rodziny w podzielonym przez władze radzieckie mieszkaniu.

Irena Oberhard  1933 - 1942

Irena Oberhard 1933 – 1942

W czasie czystek stalinowskich w 1937 roku Izydor wraz z nową żoną Zoja zostaje aresztowany ( Izydor zostaje rozstrzelany przez NKWD w 1938) a ich mała córeczka Irena umieszczona w domu dziecka ” dla wrogów ludu „. Klaudia, mimo że ma na utrzymaniu dwójkę własnych dzieci, zabiera Irenkę do domu i opiekuje się nią. W czasie oblężenia Leningradu ( Piotrogród, Petersburg) przez wojska hitlerowskie razem z innymi mieszkańcam głoduje i walczy z Niemcami. Podczas ewakuacji,  możliwej tylko zimą poprzez zamarźnięte jezioro Ładoga, ginie od bomby lotniczej 10 kwietnia 1942 roku razem z 9-o letnią Irenką Oberhard. Nigdy nie zobaczyła Polski.

” Klaudia Oberhard prowadziła przez wiele lat pamiętnik. Częśc kartek uległa zniszczeniu. Ocalałe z zawieruchy wojennej zapiski, przechowywane przez jej dzieci Aleksandra i Anne ponownie przywołują do życia obraz kobiety delikatnej i wrażliwej,  po prostu dobrej, która  żyła w złym czasie i miejscu… „